Zwartwit ontwikkelen voor dummies

Zelf zwartwitfotorolletjes ontwikkelen is helemaal niet zo moeilijk: je hebt er niet eens een donkere kamer voor nodig! In deze tutorial leg ik stap voor stap uit hoe je dit zelf thuis kunt doen.

Wat heb je nodig:
- Een ontwikkeltankje met spoeltje.
- Een donkere kamer (compleet lichtdicht) óf een wisselzak.
- Een maatbeker van 1 liter.
- Een maatbeker van 250 milliliter.
- Een thermometer.
- Twee of drie flessen om chemicaliën te bewaren (glas of plastic).
- Een gewone trechter.
- Filmontwikkelaar (in poedervorm of vloeistof)
- Stopbad (optioneel).
- Fixeer.
- Wetting agent (optioneel).
- Filmafstrijktang (optioneel).
- Filmklemmen of knijpers.

Hieronder geef ik voor elk item nog wat tips om een goede keuze te maken.

Het belangrijkste item is natuurlijk een belicht zwartwit fotorolletje, bij voorkeur 35 mm. Gebruik voor de eerste keer niet een rolletje met unieke foto’s die je absoluut niet kwijt wilt raken, maar schiet een testrolletje vol met foto’s die je kunt missen als er ergens iets fout gaat.

Wat heel handig is om bij het terugspoelen van het rolletje het laatste stukje van de film uit het kokertje te laten steken. Zodra je merkt dat er geen spanning meer op het rolletje staat, of zodra je hoort dat het filmpje losschiet uit de spoel in de camera, draai je nog een klein stukje en maak je de camera open. Knip het smalle stuk van de film recht af en knip de hoekjes een heel klein beetje schuin, dan loopt de film straks makkelijker in het spoeltje.

Ontwikkeltankjes en de bijbehorende spoeltjes zijn te koop bij de gespecialiseerde fotozaken, maar ook Marktplaats is een goede bron voor je spullen voor het ontwikkelen van je fotorolletjes. Soms worden er complete dokasets gratis weggegeven omdat ze niet meer gebruikt worden en in de weg staan!

Ontwikkeltankjes heb je in verschillende maten: in de allerkleinste past slechts één 35 mm rolletje, in de grootste kun je wel negen spoeltjes tegelijk ontwikkelen (als alle rolletjes dezelfde ontwikkeltijd nodig hebben tenminste). De meest gebruikte tankjes hebben ruimte voor 2 spoeltjes met 35 mm film, of één spoeltje voor middenformaat film (120 formaat). Bekende merken zijn bv. Paterson en Jobo.

Het inspoelen van het eerste stukje van de film kunnen we nog gewoon in het licht doen, want dat stuk is ook bij het inspoelen in de camera al vol belicht geweest. Zorg dat het spoeltje goed schoon en droog is, dat het op de juiste maat staat en goed vast zit. De twee nokjes waar de film ingaat moet evenwijdig aan elkaar zitten.

Trek het filmpje een klein stukje uit het kokertje, schuif het tussen de nokjes en schuif het door totdat het vlak voorbij de balletjes zit.

Nu begint het spannend te worden want de rest van het inspoelen moet in het volledig donker gebeuren! Hiervoor kun je gebruik maken van een absoluut lichtdichte ruimte, bijvoorbeeld een inloopkast of toilet zonder raam. Vaak moet je dan wel nog kieren afdekken met een opgerolde handdoek, tape en/of landbouwplastic. Als je enige tijd in de ruimte bent wennen je ogen aan het donker, en moet je nog steeds geen enkel streepje licht kunnen zien. Denk eraan dat lichtdicht vaak ook luchtdicht betekent, (tenzij je een lichtsluis heb gemaakt), en blijf dus niet te lang in de ruimte om te voorkomen dat je flauwvalt.

Heb je geen lichtdichte ruimte, dan is er nog de mogelijkheid om een zogenaamde wisselzak te gebruiken. Dit is een flinke zak met twee lagen, met aan de ene kant twee ritsen om alle benodigdheden in de zak te kunnen plaatsen, en aan de andere kant twee gaten met mouwen waar je je armen doorheen kunt steken. Met de ritsen dicht en je armen door de mouwen is het binnenin ook donker en kun je je werk doen.

Plaats alle benodigdheden in de donkere ruimte of wisselzak, dus de spoel met film, het tankje met het middenkokertje en trechtervormige deksel, eventueel een klem of tweede spoeltje om de boel vast te kunnen zetten, en een schaar om de film af te kunnen knippen. Is het uiteinde van het rolletje in de koker verdwenen dan heb je ook nog een flesopener nodig om het kokertje te openen.

In het volledig donker spoel je vervolgens de film op de spoel, Dit doe je door de film aan de rand een stukje uit het kokertje te trekken, de spoel tussen je beide handen te houden met je duimen op de nokjes, en met één kant van de spoel een draaiende beweging te maken. Herhaal dit totdat de hele film op de spoel is gewikkeld en knip het uiteinde los van het filmkokertje. Oefen dit desnoods eerst een keer droog in het licht met een verlopen film of een mislukte negatiefstrook zodat je snapt hoe het werkt.

Plaats vervolgens de spoel op het middenkokertje met de brede kant onder, en plaats boven de spoel een klem of een tweede (al dan niet lege) spoel. Hierdoor voorkom je dat straks tijdens het kantelen de spoel bovenin de koker blijft hangen en dus niet in de ontwikkelaar of fixeer staat. Plaats het middenkokertje met de brede kant onder in het tankje en sluit het goed af met het trechtervormige bovenstuk, dit moet vastklikken. Het platte deksel is niet nodig voor het lichtdicht opsluiten van de film maar gebruik je alleen om de chemicaliën binnen het tankje te houden. Als spoel goed vastzit in de ontwikkeltank kan het licht weer aan!

Vervolgens is het tijd voor de chemische hocus-pocus. Voor de filmontwikkelaar kun je kiezen uit vele soorten, zowel in vloeibare vorm als in poedervorm. De poederversies moet je vervolgens eerst zelf mixen met water tot een vloeistof, hiervoor heb je mogelijk ook een emmer nodig, bv. als je 5 liter Kodak X-Tol gaat aanmaken. Die 5 liter moet dan je ook liefst met zo weinig mogelijk lucht opslaan, omdat je dat niet zo snel opmaakt. Hiervoor heb je bv. plastic harmonicaflessen waar je de lucht uit kunt halen door ze in elkaar te drukken. Een andere bekende filmontwikkelaar is Ilford ID-11, daarmee maak je standaard één liter aan, waardoor je minder flessen nodig hebt.

De zelf aangemaaakte of vloeibaar gekochte ontwikkelaar meng je vervolgens met water tot de juiste verhouding voor jouw film. Soms moet je de ontwikkelaar als “stock” gebruiken, dus zonder verdunning. Hierbij kun je de verhoudingen gebruiken uit de instructies van je film en/of ontwikkelaar, maar voor meer exotische combinaties kun je ook goed gebruik maken van de Massive Dev chart die voor zo ongeveer elke combinatie van film, iso, ontwikkelaar en temperatuur de juiste ontwikkeltijd geeft. Ze hebben ook een handige iOS en Android app waarmee je niet alleen de juiste verhouding en ontwikkeltijd bepaalt, maar die ook de juiste tijden voor ontwikkelen, keren, stopbad en fixeer voor je weergeeft. Gemak dient de mens!

De te mengen ontwikkelaar moet de juiste temperatuur hebben, waarbij je eventueel gebruik kunt maken van de mengverhouding van ontwikkelaar en water. Als jouw ontwikkelaar bv. 22 graden Celsius is, en je moet een mengverhouding van 1:1 gebruiken, zorg dan dat je water een temperatuur van 18 graden Celsius heeft, zodat de mix uiteindelijk ongeveer 20 graden is. De benodigde hoeveelheid staat meestal op de tank of in de gebruiksaanwijzing, voor één 35 mm. rolletje is dat meestal zo’n 300 milliliter.

Giet vervolgens de aangemengde ontwikkelaar bovenin de tank, doe de dop er op en laat nog even wat lucht ontsnappen. Draai vervolgens gedurende de eerste minuut de tank langzaam maar continu rond, dus op de kop en weer terug. Aansluitend draai je gedurende de nog resterende ontwikkeltijd de tank na elke minuut drie keer rustig om, en zet je hem met een klein klapje neer. Hierdoor blijven er geen luchtbellen in de ontwikkelaar staan.

Na de ontwikkeltijd haal je het bovenste deksel er weer af en giet je de ontwikkelaar in een oude jerrycan of wijnfles of iets dergelijks, om als chemisch afval af te voeren. Ontwikkelaar gebruik je namelijk meestal eenmalig.

Vervolgens giet je het stopbad in de ontwikkeltank en draai je weer gedurende een minuut met het afgesloten tankje. Als alternatief voor het stopbad kun je ook gewoon water gebruiken. Het stopbad kun je een flink aantal keren hergebruiken dus dit kun je weer teruggieten in de fles.

Daarna is het tijd voor de fixeer, dit doe je meestal gedurende 10 minuten, waarbij je de eerste minuut continu draait, en daarna elke minuut drie keer. Ook de fixeer is een aantal keren herbruikbaar en kun je dus teruggieten in de fles of jerrycan. Zorg er bij dit alles voor dat je geen chemicaliën door elkaar haalt en spoel maatbekers, trechters etc, tussendoor goed af om extra vervuiling van je vloeistoffen te vookomen.

Na het fixeren is het tijd om te spoelen met water. Hiervoor kun je gedurende 10 à 15 minuten water door de ontwikkeltank laten lopen van bovenaf. Het water komt er dan langs de zijkanten weer uit. Let hierbij wel op dat het water door de tank stroomt en niet er boven meteen weer afstroomt, dan wordt er niet goed gespoeld. Dit kan wat lastig zijn met het instellen van de juiste hoeveelheid water, maar met wat draaien aan de kraan moet dit wel lukken. Eventueel kun je een slangetje gebruiken zoals op de foto om het water echt in de tank te laten stromen.

Als bijna laatste stap kun je nog een paar druppels Wetting agent aan het spoelwater toevoegen, hierdoor lopen de waterdruppels makkelijker van de film af en voorkom je kalkaanslag en -vlekken. Vervolgens haal je de film voorzichtig uit de spoel en hang je deze liefst stofvrij op met behulp van de filmklemmen, bijvoorbeeld in een droogkast zoals op onderstaande foto, of in de douche. Je kunt eventueel ook voorzichtig een filmafstrijktang langs de film laten glijden. Belangrijk is om de film zoveel mogelijk stofvrij te behandelen en op te hangen om te drogen.

En als de film dan droog is kun je deze in stukken knippen en in negatiefhoezen stoppen. Maar uiteraard ga je eerst je negatieven inscannen of zelf foto’s afdrukken in je eigen doka. Maar daarvoor zijn er gelukkig weer andere tipsters! Veel succes met het ontwikkelen van je films!

written by wesco on 2013-08-09 #gear #tutorials #tutorial #tipster #development #netherlands #nederland #dutch #holland #dummies #requested-post #nld #doka #ontwikkelen #zwartwit #blacke-white