Van onderen! De hijsbalken van Amsterdam

Wie door Amsterdam loopt en af en toe eens omhoog kijkt zal het al snel opvallen: Amsterdam heeft heel veel hijsbalken. Van simpele ijzeren I-balken tot woest versierde houten constructies, van stevige stenen beeldhouwwerken tot ranke smeedijzeren kunstwerkjes, hoog boven onze hoofden valt veel leuks te zien.

Ik weet het nog goed. Vent en ik waren nog maar net van onze respectievelijke studentenkamers in Amstelveen naar een appartement in Amsterdam verhuisd toen we ’s avonds wat dachten te horen buiten. Bij het openschuiven van het gordijn zagen we een orgel sierlijk langs ons raam omhoog zwaaien. Toen pas realiseerden we ons, dat ons huis ook een hijsbalk had.

In veel steden vind je wel wat hijsbalken. Oude pakhuizen en havengebouwen hebben er vaak wel één. Amsterdam is echter de enige stad waar ook heel veel woonhuizen – oude, maar ook nieuwe – hijsbalken hebben. Geen wonder, want de grondprijzen in Amsterdam zijn al eeuwenlang hoog, en de huizen dus smal en hoog. Oorspronkelijk waren de hijsbalken vooral makkelijk voor de grachtenpanden, waar kooplui woonden die op zolder hun waren opsloegen. In plaats van de balen met stoffen en specerijen via de smalle trappenhuizen omhoog te slepen, werd het vanaf de straat meteen naar zolder gehesen. Al snel bedacht men dat dat hijsen niet alleen makkelijk was voor koopwaar, maar ook om je meubels naar je bovenwoning te krijgen. Ook gewone woonhuizen werden daarom met hijsbalk uitgerust.

Dat is behoorlijk lang doorgegaan. Niet alleen binnen de grachtengordel vind je de hijsbalken, maar door de hele stad, ook bij veel nieuwere gebouwen. Vanaf 1969 waren hijsbalken zelfs verplicht bij nieuwbouwflats (‘…waarin op meer dan 5 m boven peil een hoofdwoonkamer aanwezig is…’). Pas vanaf 1992 is het niet meer verplicht in Amsterdam. Met de komst van de lift is de noodzaak van een hijsbalk dan ook wat afgenomen, maar wie een piano wil in zijn liftloze flatje op driehoog zal er nog altijd erg blij mee zijn.

Hijsbalken zijn er in veel soorten en maten. De meest voorkomende zijn denk ik de simpele houten balken. Als je een straat in kijkt zie je ze vaak strak in het gelid uit de gevels steken. Ook simpele ijzeren beugels zie je vaak. Soms moet je goed kijken. De hijsbalken in de Rubensstraat, bijvoorbeeld, zijn niet echt balken, maar simpele haken in de dakgoot.

Waar de architect wat meer los is gegaan, zoals bij huizen in Amsterdamse School-stijl, is de hijsbalk vaak ook fraai opgetuigd. Zoals deze stenen exemplaren in Amsterdam Zuid.

Mijn persoonlijke favoriet is er één van smeedijzer. Op de hoek van de Jacob Obrechtstraat en de Van Eeghenstraat steekt een prachtige eenhoorn versierd met fraaie krullen uit de gevel. Sowieso vind je in dit deel van Oud Zuid mooie exemplaren. Vrolijke kantwerkjes waren duidelijk in de mode toen deze buurt gebouwd werd.

En wie denkt dat ze tegenwoordig vooral voor de sier zijn heeft het mis. Nog altijd wordt er veel beruik gemaakt van de hijsbalken, om met touw en blok wasmachines, buffetkasten en piano’s omhoog te krijgen. En orgels natuurlijk…

Leestip voor hijsbalkliefhebbers: Van onderen! Vierhonderd haar hijsbalken in Amsterdam, van Han Schenk.

written by stratski on 2012-10-02 #places #location #amsterdam #netherlands #nederland #dutch #holland #blok #nld #architectuur #hijsbalk #urban-avonturen #verhuizen #takel